Günümüzde kamu düzeninin sağlanmasında teknolojik donanımların kullanımı giderek artmaktadır. Bu kapsamda belediye zabıta teşkilatlarının da görevlerini daha etkin ve şeffaf bir şekilde yerine getirebilmeleri amacıyla yaka kamerası gibi teknolojik cihazlardan faydalanmaları gündeme gelmiştir. Ancak bu uygulamanın hukuka uygunluğu, hem kişi hak ve özgürlükleri açısından hem de zabıtanın görev ve yetkileri bakımından dikkatle değerlendirilmelidir.
Zabıtanın Görev ve Yetkileri: Mevzuat Temeli
Zabıta hizmetleri 03.07.2005 tarihli ve 5393 sayılı Belediye Kanunu ve 11.04.2007 tarihli Zabıta Yönetmeliği kapsamında düzenlenmiştir. Belediye Kanunu’nun 51. maddesi zabıta teşkilatının kurulmasını ve görevlerini belirlerken, Zabıta Yönetmeliği’nin 6. maddesi, zabıtanın genel görevlerini detaylı olarak sayar. Bunlar arasında kamu düzenini sağlamak, belediye emir ve yasaklarına uymayanları tespit etmek, halk sağlığı ve güvenliğini korumak gibi görevler yer almaktadır.
Ancak, bu görevlerin yerine getirilmesi sırasında kullanılacak araç ve yöntemler mevzuatta sınırlı olarak sayılmamış, genel ilkelere ve temel haklara uygunluk koşuluyla belirli bir esneklik bırakılmıştır.
Yaka Kamerası Kullanımı: Hukuki Değerlendirme
1. Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK) Kapsamında
Zabıtanın yaka kamerası takarak görev yapması, görev alanındaki bireylerin görüntü ve ses bilgilerinin işlenmesi anlamına gelir. Bu durum 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu kapsamında "kişisel veri işleme" faaliyetidir. Yüz, ses, davranış gibi unsurlar kişisel veri kabul edilmekte; özel güvenlik, kolluk faaliyetleri gibi istisnai durumlar dışında veri işlenmesi için hukuki dayanak veya açık rıza aranmalıdır.
Ancak, KVKK’nın 5. maddesine göre; kişisel veri, “bir hakkın tesisi, kullanılması veya korunması” için gerekliyse veya “kanunlarda açıkça öngörülmüşse” rıza alınmadan da işlenebilir. Bu durumda zabıtanın görevini ifa ederken kamu düzenini koruma amacıyla yaka kamerası kullanması, meşru menfaat kapsamında değerlendirilebilir; fakat bu uygulamanın amaçla sınırlı, ölçülü ve şeffaf olması gerekir.
2. Anayasal Haklar ve Özel Hayatın Gizliliği
1982 Anayasası'nın 20. maddesi herkesin özel hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkını güvence altına alır. Zabıtanın kamusal alanda görüntü kaydı alması özel hayatın gizliliğine doğrudan müdahale sayılmayabilir; ancak özel alanlarda (örneğin konut çevresi, özel işletme içi) kayıt yapılması halinde bu hak ihlal edilebilir. Bu nedenle yaka kamerası kullanımı yalnızca kamusal alanlarla sınırlı olmalıdır.
3. Ceza Hukuku ve Delil Niteliği
Zabıtanın yaka kamerası ile elde ettiği görüntülerin hukuka uygun biçimde temin edilmesi koşuluyla, bu kayıtlar delil niteliği taşıyabilir. Ancak CMK (Ceza Muhakemesi Kanunu) açısından kolluk sıfatı olmayan zabıtanın elde ettiği kayıtların, hukuka aykırı yollarla elde edilmemesi gereklidir. Aksi halde elde edilen deliller “hukuka aykırı delil” kapsamında reddedilebilir.
Uygulamada Bir Örnek: Akçaabat Belediyesi Olayı
2025 yılı içinde Trabzon’un Akçaabat ilçesinde görev yapan belediye zabıta memurlarının, bir denetim esnasında yaka kamerası kullanarak konut içini görecek şekilde görüntü kaydı aldıkları görülmüştür. Bu durum, özel hayatın gizliliği hakkı ve KVKK kapsamında ciddi tartışmalara yol açmıştır. Konut dokunulmazlığı Anayasa ve Türk Ceza Kanunu ile koruma altına alınmışken, görev sınırlarını aşan bu tür kayıtlar hukuki sorunlar doğurabilir. Zabıtanın konut içini görecek şekilde kayıt alması yalnızca adli makamların izniyle mümkün olabilir. Aksi takdirde hem Anayasa’ya hem de kişisel verilerin korunmasına ilişkin mevzuata aykırılık teşkil eder.
Bilimsel Yaklaşım ve Uygulama Örnekleri
Yaka kamerası kullanımı, kamu güvenliği alanında davranış denetimini artırmakta, hem görevli memurun hem de vatandaşın davranışlarını olumlu yönde etkilemektedir (Newell, 2014). Birçok Avrupa ülkesinde polis ve zabıta benzeri görevli memurlarda bu tür cihazların kullanıldığı görülmektedir.
Türkiye'de bazı belediyeler pilot uygulamalarla yaka kamerası kullanmaya başlamıştır. Örneğin, İstanbul, Ankara ve Konya Büyükşehir Belediyeleri zaman zaman bu tür uygulamaları gündeme getirmiş, özellikle zabıta-vatandaş çatışmalarının önlenmesi amacıyla bu teknolojiden yararlanılmıştır.
Sonuç ve Öneriler
Zabıtanın yaka kamerası kullanması, genel anlamda hukuka uygundur; ancak bazı önemli sınırlamalar ve dikkat edilmesi gereken noktalar vardır:
Mevzuat Desteği: Her ne kadar Zabıta Yönetmeliği doğrudan yaka kamerası kullanımından bahsetmese de, görevlerin etkinliği açısından bu cihazlar yardımcı araç olarak kullanılabilir. Ancak ideal olan, yönetmelikte açık düzenleme yapılmasıdır. KVKK Uyumu: Veri işleme politikası belirlenmeli, görüntüler yalnızca görevle sınırlı olarak kaydedilmeli, belirli sürelerle saklanmalı ve izinsiz paylaşılmamalıdır. Eğitim ve Denetim: Zabıta personeline kamera kullanımı, kişisel veri koruma ve iletişim konularında eğitim verilmelidir. Vatandaş Bilgilendirmesi: Kayıt alındığına dair vatandaşa görünür biçimde bilgi verilmelidir (örneğin üniformaya “Kayıt Alınmaktadır” ibaresi eklenebilir).Kaynakça
5393 Sayılı Belediye Kanunu Zabıta Yönetmeliği (2007) 6698 Sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu Anayasa (1982) Ceza Muhakemesi Kanunu Newell, B. C. (2014). “Technopolicing through body-worn cameras: Public accountability or public relations?” Surveillance & Society, 12(1), 87–88.